چهار بیماری دیابت، فشارخون بالا، سرطان و بیماری های مزمن تنفسی به همراه چهار عامل خطر کم تحرکی، تغذیه ناسالم ، مصرف الکل و دخانیات مهم ترین علل مرگ و میر ناشی از بیماری های غیرواگیر هستند که احتمال مرگ ناشی از بیماری های غیر واگیر را افزایش می دهند.
سرطان پستان از جمله بیماری غیر و اگیر و مهم در زنان می باشد که در صورت عدم شناسایی خطر مرگ و میر بالایی دارد اما خوشبختانه روشهای غربالگری در این بیماری موجب شناسایی زودرس و کاهش مرگ و میر در بین زنان خواهد شد.
سرطان پستان
سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در بین بانوان و دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان میباشد. تشخیص به موقع این تا حد زیادی میتواند در روند درمان کمک کننده باشد. سرطان پستان از بافت پستان آغاز میشود نشانه‌های این سرطان شامل توده در پستان، تغییر در شکل ظاهری، فرورفتگی‌های کوچک پوستی، خروج مایع خونی یا سروزی از نوک پستان، نوک فرورفتهٔ پستان یا پوست قرمز و خشک (پوسته‌پوسته) پستان باشد. در بیماران دچار متاستاز، دردهای استخوانی، تورم و بزرگی گره‌های لنفاوی، تنگی نفس یا زردی هم ممکن است دیده شود.
عوامل خطر سرطان پستان به دو دسته عوامل خطر غیر قابل اصلاح و عوامل خطر قابل اصلاح تقسیم می شوند.
- عوامل خطر غیر قابل اصلاح
سن بالا: با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان پستان افزایش مییابد. بیش از 80 % تشخیصهای سرطان پستان در زنان با سن 45 سال یا بیشتر میباشد و میانگین سنی در تشخیص 62 سال است. شناخت افزایش خطری که با افزایش سن بالا میرود ممکن است افراد در معرض خطر را تشویق به روشهایی برای کاهش خطر جستجو کند.
جنس: این بیماری هردوجنس را درگیر می کند ولی کمتر از 1% موارد شناخته شده را مردان تشکیل می دهند و اکثر آن در زنان رخ می دهد.
سابقه خانوادگی و جهشهای ژنی: سابقه خانوادگی مثبت، خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش می دهد. در20- 30مبتلایان به سرطان پستان سابقه خانوادگی وجود دارد. در صورت وجود بیماری یکطرفه در یکی از بستگان درجه یک قبل از یائسگی، خطر ابتلا در کل زندگی فرد، 30 درصد می باشد.
سن قاعدگی کمتر از 11 سال
سن یائسگی بالای 54 سال
زمینه ی نژادی و قومی
وضعیت اقتصادی اجتماعی بالا: خطر سرطان پستان با وضعیت اقتصادی اجتماعی بالا مرتبط میباشد. زنان با وضعیت اقتصادی -اجتماعی بالاتر، تمایل دارندکه بارداری را دیرتر شروع کنند و بچه های کمتری داشته باشند، که هر دو عامل به عنوان افزایش دهنده خطر سرطان پستان میباشند.
سابقه هیپرپلازی در پستان: زنانی که از نظر بافتشناسی دارای یک سابقه قطعی بیماری خوشخیم پرولیفراتیو پستان می باشند، در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند. در حالیکه زنانیکه دیگر انواع بیماری خوشخیم پستان را دارند، این افزایش خطر را ندارند. بیماری خوشخیم پرولیفراتیو، یک تکثیر غیرعادی سلول ها در مجاری و لوبولهای پستان را شامل میشود.
- عوامل خطر قابل اصلاح
شاخص توده بدنی بالای 30 : افزایش دریافت کالری در کودکی و نوجوانی وزن بدن را افزایش میدهند که میتواند منجر به قاعدگی زودرس و افزایش قد در بزرگسالی شود که هر دو آنها با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط می باشند.
الکل: مصرف الکل حتی به مقدار کم خطر سرطان پستان را افزایش می دهد.
سن بالا در زمان اولین تولد: افرادی که تولد فرزند پس از 35 سالگی دارند، خطر بالاتری از سرطان پستان را نسبت به زنانی که زایمان زودتری دارند، دارا میباشند.
مواجهه با اشعه: مواجهه با اشعه در دوز بالا (برای درمان برخی بیماری ها) بخصوص اگر مواجهه در سنین جوانی باشد با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط است. قرارگیری در معرض دوز کم رادیوگرافی که برای ماموگرافی استفاده می گردد، نمی تو اند خطرسرطان پستان را افزایش دهد.
قرصهای ضدبارداری خوراکی: ممکن است خطر سرطان پستان در زنانی که در حال حاضر از قرص های ضدبارداری خوراکی استفاده می کنند، یا در طی 10 سالگذشتهازقرصهایضدبارداریخوراکیاستفادهکرده اند،اندکیبالاترباشد.
مصرف بالای چربی های اشباع شده: سنجشهای بین المللی میزان بالاتری از سرطان پستان را در کشورهایی که میزان سرانه چربی دریافتی بیشتری دارند، نشان داده است، افرادی که کالری دریافتی بیشتری دارند، سن شروع اولین قاعدگی در آنها زودتر است و سن اولین زایمان دیرتر است که هردو با افزایش خطر سرطان پستان همراه است.
روش های غربالگری پستان
غربالگری پستان شامل معاینه، آزمایش، ماموگرافی و سونوگرافی است که از طریق آنها پزشک میتواند اولین نشانه‌های سرطان را در افرادی که هنوز علامتی ندارند تشخیص بدهد . استفاده دوره ای از غربالگری پستان در زنان بالای 45 سال میتواند میزان مرگ و میر به دلیل سرطان پستان را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. با این روش می‌توان همه سرطان‌هایی که به آهستگی در حال رشد هستند را حداقل دو سال زودتر زمانی که توده به اندازه قابل لمس برسد ، تشخیص داد
مهمترین توصیه‌های خود مراقبتی برای پیشگیری از سرطان پستان
-داشتن وزن متعادل
-پرهیز یا مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کرده، نمک زده و آماده حاوی مواد نگهدارنده، ترشی و کنسروها میوه، سبزیجات، مصرف بیشتر غلات و گوشت ماهی ، چرا که میتوانند با افزایش سطح آنتی اکسیدان‌ها سبب کاهش بروز سرطان شوند.
- داشتن فعالیت ورزشی 30 دقیقه در روز
-پرهیز از مصرف الکل و سیگار
-در صورت دارا بودن فرزند شیرخوار، شیردهی از پستان را مورد توجه قرار دهید.
-درباره خطرات و مزایای مصرف قرصهای ضدبارداری خوراکی مشورت کنید.
-درباره خطرات و مزایای حاصل از مصرف هورمو نهای جایگزین یائسگی مشورت کنید.
دکتر «زهرا یزدان پناهی»، دکترای تخصصی بهداشت باروری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز