آنتی‌بیوتیک‌ها از پرتجویزترین داروها در دوران بارداری محسوب می‌شوند، به طوری که حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد زنان باردار حداقل یک دوره از آن‌ها را دریافت می‌کنند. درمان به موقع و مناسب عفونت‌های شایع در این دوران، از قبیل عفونت‌های ادراری، تنفسی و دستگاه تناسلی، برای پیشگیری از عوارض جدی و گاهی جبران‌ناپذیری مانند پارگی زودرس پرده‌ها، زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و حتی سقط جنین، کاملاً ضروری و حیاتی است.

ملاحظات کلیدی در تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها شامل موارد زیر است: بر اساس اصل سود و خطر،اگرچه مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها با مخاطراتی برای جنین همراه است، اما این نکته باید همواره مدنظر باشد که خطر ناشی از یک عفونت درمان‌نشده برای مادر و جنین، به مراتب بیشتر و جدی‌تر است.در همین راستا ،تجویز آنتی‌بیوتیک در بارداری نیازمند درک تغییرات فیزیولوژیک این دوره است. 

 پنی‌سیلین‌ها (مانند آموکسی‌سیلین) و سفالوسپورین‌ها (مانند سفالکسین) به عنوان ایمن‌ترین و اولین گروه‌های آنتی‌بیوتیکی انتخابی در بارداری شناخته می‌شوند .تجویز داروهایی مانند تتراسایکلین‌ها (که باعث تغییر رنگ دائمی دندان‌های جنین می‌شوند) و فلوروکینولون‌ها (که با نگرانی آسیب به غضروف و مفاصل جنین همراهند) در این دوران معمولاً ممنوع است. مصرف بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌های پرخطر دیگر نیز با عوارضی همچون ناهنجاری‌های مادرزادی (قلب، مغز، چشم، شکاف کام)، مشکلات کبدی در مادر و آسیب به شنوایی جنین مرتبط دانسته شده است.

از طرفی  زمان تجویز آنتی‌بیوتیک عاملی بسیار تعیین‌کننده در نوع عارضه است. مطالعات نشان می‌دهند قرارگیری در معرض آنتی‌بیوتیک‌های مضر در سه‌ماهه اول بارداری (تشکیل اندام‌ها) با بالاترین خطر بروز ناهنجاری‌های مادرزادی عمده همراه است. در مقابل، قرارگیری در معرض این داروها در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری بیشتر با مشکلات رشدی، نقص‌های عملکردی و عوارض طولانی‌مدتی مانند مشکلات یادگیری مرتبط است.

همچنین، شواهد علمی نوظهور حاکی از آن است که قرارگیری جنین در معرض آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند تنوع و ترکیب میکروبیوم روده نوزاد را به طور دائمی تغییر دهد، این تغییر ممکن است فرد را در سال‌های بعدی زندگی مستعد شرایطی مانند چاقی، آلرژی و بیماری‌های التهابی روده کند.

باید درنظر داشت همانند سایر جمعیت‌ها، مقاومت آنتی‌بیوتیکی در میان زنان باردار نیز یک چالش جدی است. مدیریت منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها نه تنها برای محافظت از مادر و جنین، بلکه برای کاهش توسعه و گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیکی در جامعه ضروری است، بنابراین باید به مادران باردار تأکید کرد که حتی با بهبود ظاهری علائم، دوره درمان را کامل کنند، از مصرف خودسرانه داروها پرهیز نمایند و هرگونه عارضه جانبی جدید را بلافاصله به پزشک خود گزارش دهند.

در پایان ،انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب در بارداری تصمیمی پیچیده است که باید بر اساس سن حاملگی، نوع و حساسیت میکروارگانیسم عامل و شرایط بالینی مادر انجام شود.

 یک رویکرد مبتنی بر شواهد و پروتکل‌های معتبر درمانی، ایمن‌ترین راهکار برای حفظ سلامت مادر و جنین به شمار می‌آید. در کنار درمان، پیشگیری از بروز عفونت با رعایت بهداشت فردی، واکسیناسیون پیش از بارداری و مراقبت‌های منظم پره‌ناتال، نقشی کلیدی در تضمین یک بارداری سالم ایفا می‌کند.

دکتر «زهرا رستگاری» عضو هیات علمی گروه مامایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز دانشکده پرستاری و مامایی حضرت فاطمه(س)